Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức trong Triết học. Liên hệ thực tiễn hiện nay ở Việt Nam
Ngày: 12/01/2024
Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức là mối quan hệ biện chứng. Dưới đây là nội dung về mối quan hệ giữa vật chất và ý thức cùng với sự liên hệ thực tiễn. Hãy cùng Ôn thi sinh viên tìm hiểu trong bài viết này!
1. Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức
a. Quan điểm của chủ nghĩa duy tâm và chủ nghĩa duy vật siêu hình
- Chủ nghĩa duy tâm: tuyệt đối hoá vai trò của ý thức, cho rằng ý thức hoàn toàn quyết định vật chất; không thấy đc vai trò của vật chất đối với ý thức.
- Chủ nghĩa duy vật siêu hình: tuyệt đối hoá vai trò của vật chất, cho rằng: vật chất quyết định hoàn toàn ý thức; không thấy được tính năng động sáng tạo và sự tác động trở lại của ý thức đối với vật chất
- Chủ nghĩa duy vật siêu hình: tuyệt đối hoá vai trò của vật chất, cho rằng: vật chất quyết định hoàn toàn ý thức; không thấy được tính năng động sáng tạo và sự tác động trở lại của ý thức đối với vật chất
b. Quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng
Nắm vững phép biện chứng duy vật, các thành tựu của khoa học tự nhiên, chủ nghĩa Mác-Lênin đã khắc phục những sai lầm, hạn chế của các quan niệm duy tâm, siêu hình và đưa ra kết luận: “Vật chất và ý thức có mối quan hệ biện chứng, trong đó vật chất quyết định ý thức, còn ý thức tác động tích cực trở lại vật chất”
Ví dụ: Có thực mới vực được đạo, Phú quý sinh lễ nghĩa
- Vật chất quyết định ý thức:
+ Thứ nhất, vật chất quyết định nguồn gốc của ý thức
Ví dụ: Có thực mới vực được đạo, Phú quý sinh lễ nghĩa
- Vật chất quyết định ý thức:
+ Thứ nhất, vật chất quyết định nguồn gốc của ý thức
- Nguồn gốc của ý thức chính là vật chất : bộ não người – cơ quan phản ánh thế giới xung quanh, sự tác động của thế giới vật chất vào bộ não người, tạo thành nguồn gốc tự nhiên
- Ý thức là chức năng của bộ não con người với tư cách là một tổ chức tinh vi, phức tạp, hoàn thiện. Vậy nếu không có con người, không có bộ não thì cũng không có ý thức
+ Thứ 2, vật chất quyết định nội dung của ý thức: Ý thức luôn là sự phản ánh hiện thực khách quan (thế giới vật chất) vào bộ não con người Do đó nội dung của ý thức luôn bị quy định bởi hiện thực khách quan. Vậy nên nếu không có thế giới vật chất thì cũng không thể có ý thức.
+ Thứ ba, vật chất quyết định bản chất của ý thức:
+ Thứ ba, vật chất quyết định bản chất của ý thức:
- Bản chất của ý thức là sự phản ánh năng động sáng tạo hiện thực khách quan vào bộ não con người.
- Con người có thể phản ánh năng động, sáng tạo được là do hoạt động vật chất (hoạt động thực tiễn)
- Thông qua hoạt động thực tiễn, con ng phản ánh sáng tạo về thế giới, và cũng thông qua hoạt động thực tiễn, con người quay trở lại cải tạo xã hội, hoạt động thực tiễn ấy chính là hoạt động vật chất
+ Thứ tư, vật chất quyết định sự vận động, phát triển của ý thức
Ý thức là sự phản ánh lại hiện thực khách quan mà hiện thực khách quan (thế giới vật chất) từ tự nhiên đến xã hội đều vận động, phát triển không ngừng, vì thế ý thức của con người cũng vận động và phát triển không ngừng.
Ý thức là sự phản ánh lại hiện thực khách quan mà hiện thực khách quan (thế giới vật chất) từ tự nhiên đến xã hội đều vận động, phát triển không ngừng, vì thế ý thức của con người cũng vận động và phát triển không ngừng.
- Ý thức có tính độc lập tương đối và tác động trở lại vật chất:
+ Thứ nhất, tuy ý thức là sự phản ánh thế giới vật chất vào đầu óc con người, bị thế giới vật chất quy định nhưng nó vẫn có quy luật vận động và phát triển riêng, không lệ thuộc máy móc vào vật chất. Ý thức tác động trở lại thế giới vật chất và thường thay đổi chậm so với sự biến đổi của thế giới vật chất.
+ Thứ hai, ý thức có thể quay trở lại cải biến thế giới vật chất, phục vụ cuộc sống của con người thông qua hoạt động thực tiễn. Con người dựa vào tri thức, hiểu biết để đề ra mục tiêu, phương hướng, biện pháp để thực hiện mục tiêu đã xác định. Điều đó được minh chứng bằng toàn bộ sự phát triển của nền văn minh nhân loại. Con người đã tạo ra giới tự nhiên thứ hai là toàn bộ những giá trị vật chất và tinh thần của nhân loại. Nền văn minh vật chất, tinh thần của con người tiến lên từ thời đại này qua thời đại khác.
VD: Nhu cầu phục vụ cuộc sống khiến công nghệ khoa học phát triển: máy hơi nước ra đời thay thế sức kéo khi con người không muốn phải xách nước xa và nặng; điện thoại di động ra đời thay thế thư từ truyền thống khi nhu cầu liên lạc của con người tăng lên,…
+ Thứ ba, vai trò của ý thức thể hiện ở chỗ nó chỉ đạo hoạt động thực tiễn của con người.
- Nếu ý thức phản ánh đúng đắn hiện thực khách quan sẽ có tác động tích cực đến hoạt động của con người.
VD: Tư tưởng khoán 10 của Bí thư Nguyên Ngọc tỉnh Vĩnh Phú, thơ văn thời kháng chiến chống Pháp-Mỹ,...
- Nếu ý thức phản ánh sai lệch hiện thực thì sẽ tác động tiêu cực đến nhận thức và hành động của con người
VD: Tư tưởng trọng nam khinh nữ, Hợp tác xã trước 1986 của Đảng,...
+ Thứ tư, xã hội càng phát triển thì vai trò của ý thức càng to lớn, đặc biệt trong thời đại thông tin, kinh tế tri thức, thời đại của cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại. Trong bối cảnh ấy, chúng ta không thể phủ nhận được vai trò của tri thức là cực kỳ quan trọng, tri thức có tác dụng to lớn đối với sự vận động và phát triển của xã hội loài người.
+ Thứ tư, xã hội càng phát triển thì vai trò của ý thức càng to lớn, đặc biệt trong thời đại thông tin, kinh tế tri thức, thời đại của cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại. Trong bối cảnh ấy, chúng ta không thể phủ nhận được vai trò của tri thức là cực kỳ quan trọng, tri thức có tác dụng to lớn đối với sự vận động và phát triển của xã hội loài người.
c. Ý nghĩa phương pháp luận
- Tôn trọng khách quan:
+ Trong hoạt động nhận thức và thực tiễn, chúng ta phải tôn trọng quy luật khách quan, xuất phát từ thực tế khách quan, lấy thực tế khách quan làm cơ sở cho các hoạt động của mình.
+ Khi nhận thức sự vật phải phản ánh chân thực đúng đắn, tránh bóp méo, làm sai lầm bản chất của sự vật.
+ Đồng thời cần tránh bệnh chủ quan duy ý chí, giáo điều, lấy ý muốn chủ quan của mình làm cơ sở cho hoạt động sẽ dẫn đến hậu quả khôn lường.
- Phát huy tính năng động, sáng tạo của ý thức phát huy nhân tố con người.
+ Phát huy tính năng động chủ quan là phát huy tính năng động, sáng tạo của ý thức hay là vai trò tích cực của nhân tố con người.
+ Tính năng động và sáng tạo của ý thức được thể hiện ngay từ khi con người xác định đối tượng, mục tiêu, phương hướng hoạt động cũng như việc lựa chọn cách thức, phương pháp thực hiện mục tiêu.
+ Trong hoạt động nhận thức và thực tiễn, chúng ta phải tôn trọng quy luật khách quan, xuất phát từ thực tế khách quan, lấy thực tế khách quan làm cơ sở cho các hoạt động của mình.
+ Khi nhận thức sự vật phải phản ánh chân thực đúng đắn, tránh bóp méo, làm sai lầm bản chất của sự vật.
+ Đồng thời cần tránh bệnh chủ quan duy ý chí, giáo điều, lấy ý muốn chủ quan của mình làm cơ sở cho hoạt động sẽ dẫn đến hậu quả khôn lường.
- Phát huy tính năng động, sáng tạo của ý thức phát huy nhân tố con người.
+ Phát huy tính năng động chủ quan là phát huy tính năng động, sáng tạo của ý thức hay là vai trò tích cực của nhân tố con người.
+ Tính năng động và sáng tạo của ý thức được thể hiện ngay từ khi con người xác định đối tượng, mục tiêu, phương hướng hoạt động cũng như việc lựa chọn cách thức, phương pháp thực hiện mục tiêu.
+ Cần phải chống tư tưởng bảo thủ, trì trệ, ỷ lại, thiếu sáng tạo; tăng cường giáo dục, trau dồi tri thức, bồi dưỡng đạo đức rèn luyện ý chí cách mạng.
Ví dụ: NickVujicic là một người khuyết tật, sinh ra đã không có tứ chi mà chỉ có 1 bàn chân và 2 ngón chân nhỏ. Tuy thân thể khiếm khuyết nhưng với ý chí, nỗ lực không chùn bước, vượt qua mọi khó khăn, ông đã trở thành một nhà diễn giả nổi tiếng thế giới.
- Trong hoạt động thực tiễn phải giải quyết đúng đắn giữa nhân tố khách quan và nhân tố chủ quan.
+ Bởi vì, nghiên cứu mối quan hệ giữa vật chất và ý thức trong hoạt động thực tiễn, xét cho cùng là giải quyết mối quan hệ biện chứng giữa đời sống vật chất, nhân tố vật chất và đời sống tinh thần, nhân tố tinh thần.
+ Trong mối quan hệ biện chứng đó đời sống vật chất, nhân tố vật chất giữ vai trò quyết định; ngược lại đời sống tinh thần, nhân tố tinh thần có tính năng động và sáng tạo.
2. Liên hệ thực thực tiễn hiện nay ở Việt Nam
Từ lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin và từ kinh nghiệm thành công, thất bại trong quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng Cộng sản Việt Nam đã rút ra bài học quan trọng là: “Mọi chủ trương của Đảng phải xuất phát từ thực tế, tôn trọng quy luật hiện thực khách quan”.
Nguyên tắc này đòi hỏi chúng ta trong nhận thức và hành động phải xuất phát từ bản thân sự vật, từ hiện thực khách quan, phản ánh sự vật đúng với những gì vốn có của nó, không lấy ý muốn chủ quan của mình làm chính sách, không lấy ý chí chủ quan áp đặt cho thực tế, phải tôn trọng sự thật, tránh thái độ chủ quan nóng vội, phiến diện, định kiến… Yêu cầu của nguyên tác tính khách quan còn đòi hỏi phải tôn trọng và hành động theo quy luật khách quan.
Nguyên tắc này đòi hỏi chúng ta trong nhận thức và hành động phải xuất phát từ bản thân sự vật, từ hiện thực khách quan, phản ánh sự vật đúng với những gì vốn có của nó, không lấy ý muốn chủ quan của mình làm chính sách, không lấy ý chí chủ quan áp đặt cho thực tế, phải tôn trọng sự thật, tránh thái độ chủ quan nóng vội, phiến diện, định kiến… Yêu cầu của nguyên tác tính khách quan còn đòi hỏi phải tôn trọng và hành động theo quy luật khách quan.
Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức là một trong những nội dung quan trọng của Triết học Mác - Lênin. Hy vọng bài viết này hữu ích với bạn!!
Liên hệ tương tác trực tiếp qua zalo: 0359.286.819 (chị Linh - giải quyết khó khăn môn Nguyên lý kế toán, Kế toán tài chính TẤT CẢ CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC)
💥Giải đáp FREE các câu hỏi về NGUYÊN LÝ KẾ TOÁN
💥Nhận gia sư 1-1 cấp tốc cho người mất gốc (online/offline)
💥Nhận booking giải bài tập về nhà, đề cương ôn tập , làm mẫu các đề thi (có đáp án và giải thích chi tiết)
Đọc chi tiết dịch vụ tại đây
📍 KHÔNG NHẬN THI HỘ - HỌC LÀ HIỂU BẢN CHẤT
Liên hệ tương tác trực tiếp qua zalo: 0359.286.819 (chị Linh - giải quyết khó khăn môn Nguyên lý kế toán, Kế toán tài chính TẤT CẢ CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC)
💥Giải đáp FREE các câu hỏi về NGUYÊN LÝ KẾ TOÁN
💥Nhận gia sư 1-1 cấp tốc cho người mất gốc (online/offline)
💥Nhận booking giải bài tập về nhà, đề cương ôn tập , làm mẫu các đề thi (có đáp án và giải thích chi tiết)
Đọc chi tiết dịch vụ tại đây
📍 KHÔNG NHẬN THI HỘ - HỌC LÀ HIỂU BẢN CHẤT